Η συζήτηση για το μέλλον της εργασίας ξεκίνησε αρκετά χρόνια πριν, όταν έγινε φανερό πως ο αιώνας που διανύουμε θα πλαισιωθεί από μια τεράστια ανάπτυξη των αυτοματισμών και της ρομποτικής σε τέτοια έκταση που θα αντικαταστήσουν το αντικείμενο εκατομμυρίων θέσεων εργασίας ή θα οδηγήσουν τους εργαζόμενους σε αλλαγή αντικειμένου.
Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το ποσοστό των θέσεων απασχόλησης που θα αντικατασταθούν πλήρως από της μηχανές είναι 14%, και κατά 32% θα αντικατασταθούν σε μερικό βαθμό. Αυτή η αλλαγή αναμένεται να φέρει μεγάλο πλήγμα στην ισχύ των συλλογικών συμβάσεων και των κοινωνικών επιδομάτων καθώς αυτά βασίστηκαν σε ένα μοντέλο σταθερής και πλήρους απασχόλησης με έναν και μοναδικό εργοδότη, κάτι που φαντάζει πια όλο και πιο δυσεύρετο.
Η πρόοδος της πληροφορικής και οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης είναι λογικό να εμφανίζονται ως ευκαιρία όταν βελτιώνουν το επίπεδο ζωής μας και ως απειλή όταν καταργούν θέσεις εργασίας. Δεδομένου ότι τα μέσα παραγωγής κατέχουν συχνά ομάδες ατόμων χωρίς κοινωνική συνείδηση, και επιθυμούν και να αυξήσουν την παραγωγή, και τα κέρδη και να μην μοιραστούν δίκαια τα οφέλη της τεχνολογικής προόδου με τους εργαζόμενους, τις περισσότερες φορές η τεχνολογική πρόοδος δυστυχώς εμφανίζεται ως απειλή.
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ, σχεδόν 50% των επιχειρήσεων παγκοσμίως αναμένεται, μετά και την εμπειρία της πανδημίας που λειτούργησε ως επιταχυντής, να μειώσουν δραστικά το εργατικό τους δυναμικό ή να ζητήσουν να αναβαθμίσει τις δεξιότητες του. Σύμφωνα με έρευνα της Deloitte, 578.000 θέσεις εργασίας χάθηκαν την περίοδο της πανδημίας στη βιομηχανία των ΗΠΑ , αριθμός που ισούται με έξι χρόνια προσπάθειας για να δημιουργηθούν. Παράλληλα
Η αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων, ειδικά των ψηφιακών, εμφανίζεται αυτή τη στιγμή από τη πλευρά των επιχειρήσεων ως η ιδανική συνθήκη διατήρησης των υφιστάμενων θέσεων εργασίας στην ψηφιακή εποχή. Αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με έρευνα της McKinsey, τουλάχιστον 25% των εργαζομένων παγκοσμίως θα χρειαστεί είτε να αναβαθμίσουν τις δεξιότητες τους είτε να αλλάξουν αντικείμενο εργασίας. Η δε τηλεεργασία εμφανίζεται πλέον ως κύρια μορφή εργασίας για 800 κλάδους απασχόλησης εστιάζοντας στο 20% με 25% των εργαζόμενων στις ανεπτυγμένες οικονομίες, στοιχείο που πενταπλασιάζει την μέχρι τώρα τηλεαπασχόληση και δίνει την ευκαιρία στις επιχειρήσεις να μειώσουν τους φυσικούς χώρους εργασίας κατά 30%
Οι εναλλακτικές όμως δεν αφορούν μόνο στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων. Οι συστάσεις του ΟΟΣΑ και του ILO κατατείνουν ανάγκη αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου των εργαζομένων που δημιουργούν οι αυτοματισμοί σε πιο κοινωνικά χρήσιμες μορφές απασχόλησης.
Πιο συγκεκριμένα, η διακήρυξη του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας για το μέλλον της εργασίας κατατείνει στην ανάγκη διατήρησης βιώσιμων θέσεων απασχόλησης, μειωμένου ωραρίου με αυξημένες αποδοχές για τους εργαζόμενους με πολλά έτη εργασίας, αξιοποίηση του χρόνου για τη φροντίδα της τρίτης ηλικίας και των υποχρεώσεων των γονέων και μια νέα μορφή συλλογικών συμβάσεων εργασίας που θα διασφαλίζουν την “δίκαιη μετάβαση” στην ψηφιακή εποχή. Στην κατεύθυνση αυτή, προτοπορεί η Ισπανία με την δημιουργία ενός προγράμματος 4ήμερης εργασίας με συμφωνία εργαζομένων και εργοδοτών 200 επιχειρήσεων και κρατική ενίσχυση ύψους €50m.
Σε έρευνα του ινστιτούτου RIOCH για το μέλλον της εργασίας μαθαίνουμε πως 74% των εργαζομένων στην Ευρώπη πιστεύει πως είναι ευθύνη των επιχειρήσεων να προστατέψουν την ισορροπία ανάμεσα στην επαγγελματική και οικογενειακή ζωή των εργαζομένων τους, και το 65% ανησυχεί για τις προθέσεις των εργοδοτών καθώς πιστεύει πως χρησιμοποιούν τους αυτοματισμούς ως ευκαιρία για να αυξήσουν τα κέρδη και να μειώσουν τις θέσεις εργασίας. Αντίστοιχα, 63% των εργαζομένων επιθυμεί να επανεπενδύσουν οι επιχειρήσεις τα κέρδη τους στη αναβάθμιση των ψηφιακών δεξιοτήτων του εργατικού δυναμικού και, το σημαντικότερο, όσοι κατέχουν υψηλό επίπεδο ψηφιακής κατάρτισης δεν επιθυμούν να εργαστούν για επιχειρήσεις που εκμεταλλεύονται τους αυτοματισμούς εις βάρος των θέσεων εργασίας.
Οι αυτοματισμοί και οι ψηφιακές εφαρμογές, σε αντίθεση με τον προηγούμενο αιώνα που βασίζονταν στις βαριές μορφές εργασίας, τώρα πια είναι πλήρως εξαρτημένοι από την ανθρώπινη διάνοια. Την ίδια δηλαδή ακριβώς διάνοια που επιθυμεί να αξιοποιεί τα αποτελέσματα της για πιο ανθρώπινες μορφές απασχόλησης, περισσότερο ελεύθερο και δημιουργικό χρόνο. Το κλειδι λοιπόν για την ισορροπία ανάμεσα στις ψηφιακές εφαρμογές και τις θέσεις εργασίας είναι η δημιουργία πιο βιώσιμων και δίκαιων μορφών απασχόλησης καθώς οποιαδήποτε άλλη μορφή βλάπτει αν όχι εξίσου, σίγουρα πάντως και τις δυο πλευρές.
Κωνσταντiνος Νικολoπουλος
1 https://www.oecd.org/future-of-work/#a-world-reshaped-by-digitalisation
2 https://www.weforum.org/projects/future-of-work
3 https://www2.deloitte.com/us/en/insights/industry/manufacturing/manufacturing-industry-diversity.html
4 https://www.mckinsey.com/featured-insights/future-of-work/the-future-of-work-after-covid-19
5 https://www.ilo.org/global/topics/future-of-work/lang–en/index.htm
6 https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—ed_norm/—relconf/documents/meetingdocument/wcms_711674.pdf
7 https://www.theguardian.com/world/2021/mar/15/spain-to-launch-trial-of-four-day-working-week
8 https://www.ricoh-europe.com/media/FOW%20infographic%20-%20EU_tcm100-36235.pdf
