Προκλήσεις για το κλίμα, την οικονομία, τις συνθήκες υγείας και διαβίωσης με αφορμή μια πρωτοφανή συγκυρία που ενδεχομένως οδηγήσει σε έναν ευρύτερο κοινωνικό μετασχηματισμό.
Αποτύπωση των τάσεων από την ομάδα Bee
Οι πρωτοφανείς αλλαγές που έχουν συντελεστεί τους τελευταίους μήνες σε ολόκληρο τον πλανήτη και σε κάθε πτυχή του ανθρώπινου αποτυπώματος με αφορμή την αντιμετώπιση μιας πρωτοφανούς πανδημίας, προκαλούν, πέρα από μία αναμενόμενη ανησυχία για τη διαφύλαξη της ζωής, πολλαπλά ερωτήματα για την πορεία του κόσμου εφεξής.
Η 8η Μαρτίου 2020 ήταν η ημέρα που η Ιταλία ανέφερε αριθμό ρεκόρ 133 νεκρών σε ένα 24ωρο και η Ευρώπη ξύπνησε από το όνειρο της ασφάλειας. Μέχρι τότε καμία επιδημιολογική ομάδα δεν γνώριζε τον ακριβή ρυθμό μετάδοσης του ιού. Χαρακτηριστικό είναι πως στις 3-3-2020 στην ημερήσια ανακοίνωση του ο Γενικός Διευθυντής του ΠΟΥ ανέφερε πως ο Covid-19 μεταδίδεται με μεγαλύτερη δυσκολία από ότι η απλή γρίπη[1]. Η 9η Μαρτίου ήταν η μέρα που τα κρούσματα παγκοσμίως ξεπέρασαν τα 100.000 και ο ΠΟΥ μίλησε ανοιχτά (χωρίς να ανακηρύξει) για πανδημία[2].
Η Ιταλία και άλλες χώρες όπως η Αυστρία είχαν ήδη πληγεί με χιλιάδες κρούσματα τα οποία δεν μπορούν όμως να διαγνώσουν καθώς τα στατιστικά δεδομένα ήταν ελάχιστα και δεν οδηγούσαν σε σωστές αποφάσεις. Ως αποτέλεσμα αυτού, ακριβώς δύο εβδομάδες μετά την 8η Μαρτίου, η Ιταλία έφτασε στο υψηλότερο σημείο των θυμάτων της[3].
Η αδυναμία/δυσκολία των εθνικών συστημάτων υγείας να ανταποκριθούν στις ανάγκες περίθαλψης όσων νόσησαν, οδήγησε σε χιλιάδες νεκρούς στην Ευρώπη το επόμενο διάστημα. Ως πρώτη απάντηση τα κράτη μέλη οδηγήθηκαν το ένα μετά το άλλο σε παύση πολλών παραγωγικών δραστηριοτήτων και στην νομοθέτηση αυστηρών περιορισμών στη μετακίνηση των πολιτών (lockdown). Στην χώρα μας, επιβλήθηκε γενική απαγόρευση κυκλοφορίας στις 23 Μαρτίου, ενώ νωρίτερα είχαν σταδιακά εφαρμοστεί μέτρα απαγόρευσης για καφέ, εστιατόρια, σχολεία κ.ά.
Στο μέτωπο της διεθνούς οικονομίας, οι αγορές γνώρισαν πρωτοφανή αδιέξοδα (ταυτόχρονη κρίση σε πραγματικά παγκόσμιο επίπεδο) και τα συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα των πολιτών δοκιμάστηκαν.
Ο κλάδος των μετακινήσεων-μεταφορών ήταν από τους πρώτους που δέχτηκαν μεγάλο πλήγμα. Η αρχική εκτίμηση της ΙΑΤΑ ήταν ότι ο κορονοϊός θα κόστιζε στις αερομεταφορές έως 113 δισ. δολάρια[4] σε απώλεια εσόδων το 2020.
Ειδικότερα, στο αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος η μείωση της επιβατικής κίνησης άγγιξε στις 24 Μαρτίου το – 72%, ενώ η μεγαλύτερη μείωση παρατηρήθηκε στο αεροδρόμιο του Παρισιού Charles de Gaulle, η οποία έφτασε το – 92%. Σε Ζυρίχη, Μόναχο, Ντίσελντορφ και Βιέννη, το ποσοστό της πτώσης της επιβατικής κίνησης είναι μεγαλύτερο του 90% σε σχέση με το προηγούμενο έτος.
Οι αεροπορικές διεθνώς έχουν καθηλώσει στο έδαφος την πλειονότητα των αεροπλάνων τους προκειμένου να διατηρήσουν τα αποθεματικά τους, εν μέσω των αυξανόμενων ταξιδιωτικών περιορισμών που αποσκοπούν στην επιβράδυνση της εξάπλωσης της επιδημίας. Στην Αθήνα[5] ξεκίνησαν οι απολύσεις εκατοντάδων συμβασιούχων ορισμένου χρόνου στον τομέα της επίγειας εξυπηρέτησης (handling) του αεροδρομίου της Αθήνας με την Swissport να ενημερώνει τους εργαζομένους της ότι χάνουν τη δουλειά τους ακόμα και με γραπτά μηνύματα ή με μία τηλεφωνική κλήση αποδίδοντας την πρωτοφανή μέθοδο στον μεγάλο αριθμό των εργαζομένων και την έλλειψη χρόνου.
Το αποτέλεσμα αυτής της εξέλιξης –πέραν της πρωτοφανούς ψυχολογικής πίεσης- είναι να επέλθει τεράστια πίεση στη ρευστότητα τους, ενώ σχεδόν μισές από τις εταιρείες αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο της χρεοκοπίας και καταφεύγουν στην βοήθεια κρατικών ενισχύσεων. Προέκυψε όμως όπως αναμενόταν το ερώτημα αν θα πρέπει το πακέτο βοήθειας να συνοδεύεται από κάποιους όρους, όπως νέες δεσμεύσεις για κλιματικούς στόχους που θα συντείνουν στην ευρωπαϊκό στόχο της κλιματικής ουδετερότητας (green recovery). Κατόπιν διαπραγματεύσεων τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη προχώρησαν σε στήριξη των αεροπορικών εταιρειών με κρατικές ενισχύσεις έναντι –όχι πάντα- πακέτου μετοχών (π.χ. Lufthansa, Aegean κτλ).
Στο μέτωπο του περιβάλλοντος η επιβράδυνση της ανθρώπινης δραστηριότητας προκάλεσε μια πρωτοφανή ανάσα του πλανήτη. Στην ανατολική Κίνα (ιδιαίτερα στην βιομηχανική πόλη της Γουχάν) σύμφωνα με στοιχεία της NASA παρατηρήθηκαν μειώσεις ατμοσφαιρικής ρύπανσης – συγκεντρώσεις διοξειδίου του αζώτου, ένα επιβλαβές αέριο που εκπέμπεται από μηχανοκίνητα οχήματα, σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής και βιομηχανικές εγκαταστάσεις της τάξης του 30%[6]
Μια ανάλυση που διεξήχθη για το κλίμα στην ιστοσελίδα Carbon Brief συμπέρανε ότι η κατανάλωση ενέργειας και οι εκπομπές στην Κίνα μειώθηκαν κατά 25% σε περίοδο δύο εβδομάδων. Αυτό πιθανόν να οδηγήσει σε συνολική πτώση περίπου 1% στις εκπομπές άνθρακα της Κίνας φέτος, πιστεύουν οι ειδικοί[7].
Αντίστοιχα στην Νέα Υόρκη τα επίπεδα κυκλοφορίας στην πόλη εκτιμάται ότι μειώθηκαν κατά 35% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Οι εκπομπές μονοξειδίου του άνθρακα, κυρίως λόγω των αυτοκινήτων και των φορτηγών, μειώθηκαν κατά περίπου 50% για μερικές ημέρες την εβδομάδα, σύμφωνα με τους ερευνητές του Πανεπιστημίου Columbia. Έχουν επίσης διαπιστώσει ότι υπήρξε πτώση του CO2 κατά 5-10% στη Νέα Υόρκη και επίσης μια σταθερή πτώση του μεθανίου.
Σε πολλές πόλεις της Ευρώπης καταγράφηκαν σημαντικές μειώσεις στις συγκεντρώσεις ατμοσφαιρικών ρύπων. Στα κέντρα της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης επήλθε μείωση των συγκεντρώσεων επικίνδυνων ατμοσφαιρικών ρύπων, όπως το διοξείδιο του αζώτου κατά 31,36% και 23,45% αντίστοιχα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΥΠΕΝ[8].
Στο ενεργειακό τοπίο, σύμφωνα με στοιχεία του ΑΔΜΗΕ[9], τον Απρίλιο του 2020 η συνολική ζήτηση ενέργειας μειώθηκε κατά 9,8% σε σχέση με τον Απρίλιο του 2019, με το μεγαλύτερο μέρος της πτώσης να αφορά τον τομέα της υψηλής τάσης (~24%).
Ένα ακόμη σημείο που παρατηρήθηκε αυτή τη φορά στο πεδίο της διακυβέρνησης είναι η υιοθέτηση ενός νέου μοντέλου λήψης αποφάσεων με βάση την οικονομική μέθοδο Doughnut. Πρόκειται για ένα πλαίσιο ενεργειών που συγχωνεύει τη βιώσιμη και τη κυκλική οικονομία εμπνευσμένο από τη καθηγήτρια Kate Raworth το οποίο υιοθετήθηκε από το Δήμο του Αμστερνταμ ως απάντηση στις προκλήσεις των καιρών[10].
Η Kate Raworth όπως και η Mariana Mazzucato είναι από τα πρόσωπα που αναδείχθηκαν στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών καθώς είχαν την ικανότητα της ανάλυσης αλλά και της ανάδειξης βιώσιμων λύσεων στο σοκ που προκάλεσε στην ανθρωπότητα η πανδημία, αναδεικνύοντας παράλληλα την ανεπάρκεια συστημάτων προστασίας του πληθυσμού από τις ελίτ του ανεπτυγμένου κόσμου. Στο άρθρο της που έκανε ιδιαίτερη αίσθηση με τίτλο “Ο covid-19 είναι μια ευκαιρία να δούμε τον καπιταλισμό διαφορετικά” η Mazzucato υποστηρίζει πως τα κράτη και οι κυβερνήσεις τους είναι ο βασικός πόλος προόδου της ανθρωπότητας και οφείλουν να αδράξουν την ευκαιρία για ενίσχυση της δημόσιας υγείας, της έρευνας και της τεχνολογίας με σκοπό να διευκολυνθεί η πρόσβαση των πολιτών
στις υπηρεσίες περίθαλψης και στα φάρμακα, όπως και να βρεθούν εκτός πεδίου ανταγωνισμού οι καινοτομίες που θα προκύψουν από την έρευνα, καθώς σε διαφορετική περίπτωση θα στοιχίσουν δυσθεώρητα μεγάλα ποσά στα νοικοκυριά.
Παρατηρώντας το σθένος με το οποίο η παγκόσμια ερευνητική κοινότητα αντιμετωπίζει τις προκλήσεις της έξαρσης της πανδημίας[11] σε τομείς αιχμής όπως η ρομποτική και οι νανοτεχνολογίες, υπερβάλλοντας εαυτόν χωρίς να ζητήσει αντάλλαγμα, αντιλαμβάνεται κανείς γιατί είναι αυτοί[12] οι κλάδοι στους οποίους οφείλεται να επενδύσουμε σαν κοινωνία και όχι σε τομείς που διακρίνονται από έντονη εποχικότητα όπως ο τουρισμός ή από χαμηλή επίδραση στις τοπικές κοινωνίες όπως η βιομηχανία του θεματικού πρωταθλητισμού.
[1] https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19—3-march-2020
[2] https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19—9-march-2020
[3] https://www.euronews.com/2020/04/29/covid-19-coronavirus-breakdown-of-deaths-and-infections-worldwide
[4] https://www.ethnos.gr/ellada/96267_koronoios-aerodromia-fantasmata-me-ptosi-92-antimetopes-me-tin-ptoheysi-oi-aeroporikes
[5]https://www.ethnos.gr/kosmos/95050_koronoios-oi-aeroporikes-tha-hreiastoyn-boitheia-eos-200-dis-dolaria
[6]https://earthobservatory.nasa.gov/images/146362/airborne-nitrogen-dioxide-plummets-over-china
[7]https://www.bbc.com/news/science-environment-51944780
[8] http://www.ypeka.gr/el-gr/%CE%A5%CF%80%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B3%CE%B5%CE%AF%CE%BF/%CE%93%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%B5%CE%AF%CE%BF-%CE%A4%CF%8D%CF%80%CE%BF%CF%85/%CE%94%CE%B5%CE%BB%CF%84%CE%AF%CE%B1-%CE%A4%CF%8D%CF%80%CE%BF%CF%85/ID/212
[9] http://www.admie.gr/en/market-statistics/report/document/233506/doccat/detail/Document/
[10] https://qz.com/1835237/amsterdam-adopted-a-new-economic-model-for-life-after-covid-19/
[11] https://www.cnbc.com/2020/03/18/how-china-is-using-robots-and-telemedicine-to-combat-the-coronavirus.html
[12] https://www.wsj.com/articles/fever-detecting-goggles-and-disinfectant-drones-countries-turn-to-tech-to-fight-coronavirus-11583832616
